اختلال عملکرد جنسی طولانی‌مدت از عارضه‌های جانبی رایج در بیماران تحت درمان با داروهای ضد افسردگی است. نتایج فاز نخست آزمایش‌هایی در این زمینه نشان می‌دهند بیش از ۵۰ درصد از داوطلبان که از لحاظ جنسی سالم بودند، پس از مصرف داروهای ضد افسردگی دچار مشکلات جنسی شدیدی شدند.
گاردین در گزارشی به این عوارض پرداخت و نوشت در ۱۱ ماه اول سال ۲۰۲۳ میلادی بیش از ۸۰ میلیون نسخه برای داروهای ضد افسردگی از سوی سرویس سلامت ملی بریتانیا صادر شده است.
گاردین در این گزارش سراغ رزی تیلی، پرستار ۲۰ ساله ساکن شهر ملبورن رفت که در طول قرنطینه همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۲۰، دچار اضطراب و افسردگی شد.
با مراجعه به پزشک عمومی، برای تیلی، سیتالوپرام تجویز شد. دارویی رایج که از دسته مهار کننده‌های جذب سروتونین (SSRI) است.
این داروها با افزایش سطح هورمون سروتونین در مغز، سعی در درمان علایم افسردگی دارند.
تیلی در مورد مصرف سیتالوپرام مردد بود اما پس از تاکید بر مصرف دارو از سوی روان‌پزشک، شروع به مصرف قرص‌هایش کرد.
پس از مدتی او به جای اینکه احساس آرامش کند، متوجه کاهش نگران کننده میل و ناتوانی در برانگیختگی جنسی خود شد.
اختلال عملکرد جنسی
تیلی با جست‌وجو در گوگل متوجه وضعیتی به نام اختلال عملکرد جنسی پس از مصرف سیتالوپرام (Post-SSRI sexual dysfunction) شد. اثراتی که هم در مردان و هم در زنانی که داروهای ضد افسردگی مختلف مصرف کرده‌اند برای سال‌ها یا حتی دهه‌ها باقی می‌ماند.
او گفت: «تصور می‌کردم به محض اینکه دارو را به‌طور کامل قطع کنم خوب خواهم شد اما این‌طور نبود. من نمی‌توانم هیچ پاسخ جنسی فیزیولوژیکی را تجربه کنم. هیچ تحریکی حتی در صورت لمس فیزیکی وجود ندارد. انگار سیم‌کشی سیستم جنسی‌ام از کار افتاده است؛ به‌طوری‌که از نظر برانگیختگی، کلیتوریس من با آرنجم فرقی ندارد و نمی‌توانم کاری برای درست شدن این وضعیت انجام دهم.»
تیلی گفت زنان دیگری را هم می‌شناسد که به اختلالPSSD یا همان عملکرد جنسی پس از مصرف سیتالوپرام دچار هستند و برای داشتن فرزند، به لقاح مصنوعی فکر می‌کنند زیرا روابط آن‌ها به دلیل این وضعیت شکست خورده است.
دیوید هیلی، روان‌پزشک، بنیان‌گذار و مدیرعامل شرکت دیتا بیسد مدیسین که روی ایمن‌تر کردن داروها تمرکز دارد، در این زمینه گفت اکثر بیمارانی که با مهار کننده‌های جذب سروتونین درمان می‌شوند معمولا افرادی با علایم خفیف‌تر افسردگی هستند.
به گفته او، نوجوانان و جوانان بخش بزرگی از این دسته بیماران را تشکیل می‌دهند.
هیلی یادآور شد: «این روزها این داروها به وفور در اختیار مردم قرار می‌گیرند. به‌طور متوسط پزشکان داروهای مهار کننده سروتونین را برای افرادی که اضطراب یا افسردگی خفیف دارند تجویز می‌کنند.»
تغییرات احتمالی مغز
در مورد میزان بروز این اختلال عملکرد جنسی، اتفاق نظر دقیقی وجود ندارد اما زمانی که تجویز داروهای ضد افسردگی از دسته مهارکننده جذب سروتونین به صورت بالینی آغاز شد، بروشورهای این داروها میزان اختلال عملکرد جنسی گزارش شده را کمتر از پنج درصد اعلام کرده بودند.
در برخی از آزمایشات از فاز یک بررسی عملکرد این داروها، بیش از ۵۰ درصد از داوطلبان که از لحاظ جنسی سالم بودند پس از مصرف داروهای ضد افسردگی دچار مشکلات جنسی شدیدی شدند که در برخی موارد پس از توقف مصرف دارو همچنان ادامه یافتند.
در حال حاضر این نگرانی وجود دارد که میزان بروز این اختلالات بیشتر از آن چیزی باشد که قبلا تصور می‌شد.
بیش از سه دهه است که داروهای مهار کننده سروتونین به بازار عرضه شده‌اند. با این حال کسانی که از بروز اختلال جنسی پس از مصرف این داروها رنج می‌برند، می‌گویند این عارضه از سوی علم روان‌پزشکی رایج نادیده گرفته می‌شود.
تعداد معدودی از دانشمندان وقت خود را وقف مطالعه روی این موضوع کرده‌اند و معتقدند علت اصلی بی‌حسی دستگاه تناسلی، کمبود میل جنسی است. در حالی که اکثر این دانشمندان اعتقاد دارند عوارض جانبی جنسی که مبتلایان به PSSD تجربه می‌کنند در اثر تغییراتی است که در مغزشان و تحت تاثیر مصرف داروهای مهار کننده سروتونین اتفاق می‌افتد.
پروفسور روبرتو ملکانگی از دانشگاه میلان که طی سه سال گذشته در مورد این موضوع تحقیق کرده است، گفت: «من معتقدم که PSSD در درجه اول یک اختلال عصبی مربوط به عملکرد مغز تغییر یافته است.»
آنتونی شوکا، محقق دانشگاه هاروارد که از اوایل دهه ۲۰۰۰ به طور پیوسته اختلال عملکرد جنسی پس از مصرف داروهای ضد افسردگی را مورد مطالعه قرار داده است، گفت این داروها با هدف قرار دادن گیرنده‌های سروتونین در مغز، محرک تغییرات اپی ژنتیکی و تغییرات خاص در دی‌ان‌ای می‌شوند.
گسلایتینگ علم پزشکی
هنگامی که تیلی برای اولین بار علایم PSSD را تجربه کرد، پزشک عمومی او را روان‌رنجور (عصبی) نامید.
پزشک تیلی اصرار داشت داروهای ضد افسردگی نمی‌توانند عامل اختلال عملکرد جنسی‌اش شوند؛ بنابراین او را به خانه فرستاد و توصیه کرد از تمرینات تنفس عمیق برای آرام شدن استفاده کند.
تیلی و سایر بیماران PSSD بر این باورند که قبل از شروع مصرف دارو باید هشدار بیشتری در مورد عوارض جانبی بالقوه این داروها داده می‌شد.
تیلی که بخشی از جامعه PSSD است، گفت: «حرفه روان‌پزشکی و شرکت‌های داروسازی مسوولیت اخلاقی و حرفه‌ای برای تامین مالی تحقیقات در زمینه پاتوفیزیولوژی بیولوژیکی و درمان‌های PSSD دارند.»
ملکانگی و شوکا معتقدند راه‌حل‌های درمانی بالقوه‌ای برای اختلال عملکرد جنسی از طریق استفاده از داروهای موجود یا استفاده از فن‌آوری‌های نوظهور برای هدف قرار دادن اپی ژنوم وجود دارد.
برای تیلی و سایر کسانی که در شرایط مشابه هستند، داشتن حتی یک روزنه امید، حیاتی است.
تیلی هشدار داد که در جامعه PSSD خودکشی‌های زیادی رخ می‌دهد.
او گفت هدف اصلی فعالان این حوزه، افزایش آگاهی است تا بتوانند بودجه تحقیقاتی را برای هموار کردن مسیری به سوی درمان‌های امیدوار کننده دریافت کنند و از ناامیدی‌های منجر به پایان خودخواسته زندگی، بکاهند.